Katastrofa Heweliusza. "Kapitan mógł się ratować, ale z tego zrezygnował". Co wydarzyło się na pokładzie promu?

Prom "Jan Heweliusz" został zbudowany w Norwegii w 1977 roku. Statek został przystosowany do przewozu samochodów ciężarowych, jak i pasażerów. Już od samego początku "Heweliusz" sprawiał jednak problemy. Zaledwie trzy tygodnie po wypłynięciu w pierwszy rejs jednostka uderzyła w nabrzeże. Na przestrzeni lat podobnych kolizji było więcej.

W 1986 roku prom uległ poważnemu pożarowi w porcie w Ystad. Po remoncie statek powrócił na morskie wody. Pokład zalano wówczas betonem, co zwiększyło ciężar "Heweliusza" i pogorszyło jego stateczność. Jeszcze trudniej było sterować promem, zwłaszcza podczas trudnych warunków atmosferycznych. Od tamtej pory jednostka miała też opinię wymagającej częstych napraw.

ZOBACZ: Wielka muzyczna kariera i tragiczny jej koniec. Za śmierć Krzysztofa Komedy obwiniał się jego przyjaciel

13 stycznia 1993 roku wieczorem prom wypłynął w rejs ze Świnoujścia do szwedzkiego miasta Ystad. Pogoda tego dnia była wręcz ekstremalna. Na morzu panował niezwykle silny sztorm – prędkość wiatru wynosiła ponad 120 km/h, a fale były wysokie na kilka metrów. Kapitan Andrzej Ułasiewicz miał świadomość, że rejs w takich warunkach jest bardzo ryzykowny. Ostatecznie prom wypłynął jednak z polskiego portu. Na pokładzie znajdowało się 35 pasażerów i 29 członków załogi. Statek przewoził też 10 wagonów kolejowych oraz 28 ciężarówek załadowanych różnymi towarami.

Tuż po północy prom znalazł się na pełnym morzu. Około 4:00 nad ranem sytuacja zaczęła się gwałtownie pogarszać. Silne fale uderzały w uszkodzoną furtę rufową, która została jedynie prowizorycznie naprawiona po wcześniejszym uszkodzeniu. Do wnętrza jednostki zaczęła przedostawać się woda, a prom stopniowo tracił stateczność. O 4:10 odnotowano pierwsze niebezpieczne przechyły. Kilkadziesiąt minut później "Heweliusz" przechylił się na burtę pod kątem ponad 30 stopni.

Załoga próbowała walczyć o utrzymanie stabilności statku, jednak sytuacja była beznadziejna. O 5:12 prom przewrócił się do góry dnem i zaczął tonąć. W momencie katastrofy temperatura powietrza wynosiła około -2°C. Wody Bałtyku miały jedynie kilka stopni więcej. Większość osób nie przeżyła długiego kontaktu z lodowatą wodą i zmarła w wyniku hipotermii lub utonięcia. Akcja ratunkowa była też utrudniona przez sztorm i problemy z widocznością. Pierwsze jednostki ratunkowe dotarły na miejsce dopiero po kilkudziesięciu minutach.

ZOBACZ: Dariusz Siatkowski zginął w tajemniczych okolicznościach. Zagadkowa śmierć gwiazdora "Kogla Mogla" budzi kontrowersje

Ostatecznie życie straciło 55 osób: 20 członków załogi i 35 pasażerów. Udało się uratować jedynie 9 członków załogi. Mieli oni największe szanse na przeżycie, ponieważ posiadali ocieplaną odzież. Nie wszyscy członkowie personelu pokładowego zdążyli jednak znaleźć i założyć te specjalne stroje. Większość pasażerów miało natomiast na sobie tylko piżamę.

Warto dodać, że Andrzej Ułasiewicz do samego końca pozostał na mostku kapitańskim. Tym samym zapisał się w historii jako jedyny polski kapitan po II wojnie światowej, który wybrał tę formę honorowej śmierci. Razem z nim zginęli też oficerowie Roger Janicki oraz Janusz Lewandowski.

Zatonięcie promu "Jan Heweliusz" jest uznawane za największą katastrofę w historii polskiej żeglugi pasażerskiej po 1945 roku. Nic więc dziwnego, że rodziny ofiar chciały poznać szczegóły tragedii. Rozpoczęto więc śledztwo, które miało ustalić przyczyny katastrofy i wskazać osoby, które się do niej przyczyniły.

Trzy miesiące po zatonięciu "Jana Heweliusza" armator i przedstawiciele komisji badającej wypadek ogłosili, że do zdarzenia doszło z powodu bardzo niesprzyjających warunków pogodowych. Przekazano też informację, że prom był w doskonałym stanie technicznym, w co wątpili jednak zachodni eksperci.

W 1994 roku Izba Morska przedstawiła swoje stanowisko. Próbowano zrzucić winę na kapitana Andrzeja Ułasiewicza. Wzbudziło to ogromne kontrowersje. Wskazywano, że mężczyzna znajdował się pod presją armatora i dlatego wypłynął tamtej nocy z portu w Świnoujściu. Podkreślano także, że mężczyzna mógł się ratować, ale z tego zrezygnował.

Dwa lata później zapadł przełomowy wyrok. Uznano, że prom w dniu tragedii w ogóle nie powinien wypłynąć w morze. Statek był bowiem uszkodzony, źle wyważony i nie przeszedł niezbędnych testów po remoncie. Ten werdykt uznano za sprawiedliwy. Ostateczny wyrok z 1999 roku nie został przyjęty tak entuzjastycznie. Ze względu na śmierć kapitana i brak dziennika okrętowego uznano, że tragedii nie da się już w pełni odtworzyć i wyjaśnić.

Rodziny ofiar zwróciły się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. W 2005 roku stwierdzono, że postępowanie sądowe prowadzone w Polsce nie spełniało standardów rzetelnego procesu. Skarżącym przyznano odszkodowanie, a polski wymiar sprawiedliwości został skrytykowany za opóźnienia i brak skuteczności.

Choć od tragedii minęły ponad trzy dekady, sprawa "Heweliusza" wciąż budzi emocje. W listopadzie 2024 roku ukazał się reportaż Adama Zadwornego "Heweliusz. Tajemnica katastrofy na Bałtyku". W tym samym czasie, gdy dziennikarz pisał książkę poświęconą tragedii, Netflix przygotowywał serial o tej sprawie.

5 listopada tego roku na popularnej platformie streamingowej premierę miał "Heweliusz". W 5 odcinkach reżyser Jan Holoubek przedstawił zarówno feralny dzień, jak i późniejsze losy bliskich ofiar. Pokazano również śledztwo oraz procesy sądowe. Miniserial został bardzo pozytywnie oceniony przez krytyków, jak i widzów. Tuż po premierze był najchętniej oglądaną produkcją Netflixa w Polsce.

Wrak "Jana Heweliusza" spoczywa do dziś na głębokości ponad 20 metrów. Znajduje się na południowy wschód od największej niemieckiej wyspy, Rugii. Jest to miejsce pamięci oraz symbol ludzkich błędów, zaniechań i ekstremalnych warunków pogodowych. Wrak ten skrywa też tajemnice, których być może nigdy do końca nie poznamy.